Bij participatie wordt altijd veel waarde gehecht aan de uitkomst van de laatste fase. Zitten de deelnemers dan op één lijn? Kan iedereen zich dan vinden in de uitkomst? En is er draagvlak gecreëerd voor ons plan? Zeker die laatste vraag is in mijn ogen onterecht. Lees daarover mijn eerdere blog “‘Draagvlak creëren is zinloos’“. Uit tientallen praktijkvoorbeelden en evaluaties van afgeronde processen blijkt dat het succes van een participatieproces niet bepaald wordt aan het einde, maar juist bij de start van het proces. Het gaat erom met een goede intentie, de juiste mensen én de goede vragen te beginnen. Ben jij klaar voor de start?
Voor je in een participatieproces met elkaar de goede antwoorden kunt vinden, is het belangrijk allereerst veel goede vragen te stellen. En niet alleen aan de ander, maar allereerst ook aan ‘jezelf’; je eigen projectteam of organisatie. En vraag door. Het draait immers om elkaar te leren begrijpen en begrip te krijgen voor elkaars positie en standpunten. Pas als er vertrouwen is in elkaar, er een gedeeld vraagstuk is en gezamenlijk een proces is uitgewerkt, kun je in de volgende fase van het proces inhoudelijk met elkaar in gesprek over mogelijke oplossingen.
Stel allereerst jezelf en/of je projectteam de juiste vragen…
- Wat is het vraagstuk dat dit proces centraal staat? Welke ambitie / behoefte ligt daaraan ten grondslag?
- Welke kaders (zowel inhoud als proces) zijn er waarbinnen je moet werken (denk aan wet- en regelgeving, overheidsbeleid, financiën, etc.)? Let erop dat kaders betrekking hebben op eisen en niet op wensen.
- Wie willen (of ‘moeten’) er mogelijk allemaal meedenken over het vraagstuk? En zijn er daarbinnen direct belanghebbenden te onderscheiden? Welke partijen of personen vertegenwoordigen de verschillende standpunten en kun je uitnodigen voor een eerste gesprek?
- Heeft de overheid (gemeente / provincie / Rijk) een specifieke rol? Wat betekent dat voor de wijze waarop zij betrokken dient te worden in dit proces? Hoe kan het bevoegde orgaan de kaders vaststellen?
…en start direct daarna het gesprek met een eerste groep direct betrokken externen
Bij de start is het belangrijk nog heel even weg te blijven van de inhoud. Dat is soms best lastig, want dat is wat de meeste mensen aan tafel drijft. Maak echter eerst goede afspraken met elkaar over het proces. Ga met elkaar in gesprek over de volgende vragen:
- Herkent iedereen zich in de ambitie, de vraag en de kaders en is iedereen bereid om op basis hiervan in gesprek te gaan? Stel de kaders niet ter discussie (want als het goed is, zijn het feiten en geen wensen), maar licht toe waar de kaders vandaan komen en of ze voor iedereen helder zijn. Stel ook vast als er vragen zijn ten aanzien van de kaders.
- Hoe kunnen we het beste een oplossing vinden voor het vraagstuk? Welke vervolgstappen zien we voor ons en welke participatie- en communicatiemiddelen zetten we in? En is er een onafhankelijk procesbegeleider nodig om het proces in goede banen te leiden?
- Hoe zorgen we er met elkaar voor dat iedereen die dat wil, daadwerkelijk kan meedoen in het proces? Hoe zorgen we ervoor dat we mensen uitnodigen via een brede mix aan middelen zodat we niemand onbedoeld uitsluiten?
- Is er voldoende informatie aanwezig en is deze voor iedereen goed toegankelijk? Is er aanvullend een onafhankelijk expert of onderzoek nodig om nieuwe kennis in te brengen over het onderwerp?
- Staat iedereen achter het proces dat we in deze fase met elkaar hebben uitgewerkt? Wat zijn de eerste vervolgstappen?
Het resultaat van deze zorgvuldige start is een participatieplan dat goed inzicht geeft in het vraagstuk, het proces en de deelnemers. Het is belangrijk om dit plan te delen met degene die aan het einde een besluit neemt over de uitkomst van het proces. Dan ontstaan er op dat moment ook geen misverstanden. Niets is zo vervelend als dat tijdens of aan het einde van ‘het spel’ de spelregels worden aangepast.
Van dakkapel tot terugdringen stikstofuitstoot
Het gesprek over het vraagstuk en de wijze waarop je daar met elkaar over in gesprek gaat, kun je voeren met je buren over een voorgenomen dakkapel en met boeren over de halvering van de stikstofuitstoot. Natuurlijk hoef je bij een minder complex vraagstuk wellicht niet alle vragen op tafel te leggen, maar let op! Bij situaties op straat- en buurtniveau is een zorgvuldig proces niet minder belangrijk. We zien wekelijks bij ‘De rijdende rechter’ dat mensen jarenlang last hebben van verstoorde verhoudingen als het gesprek niet op de juiste manier wordt gevoerd. Er ontstaan over het algemeen bij participatie meer problemen door het proces dan door de inhoud.
Vertrouwen, vertrouwen, vertrouwen
Een voorwaarde voor een goed proces is een constructieve opstelling van alle partijen. Het gaat om de wil om er samen uit te komen. Geen principes, geen stokpaardjes. En als die wil er bij aanvang nog niet is, ontstaat deze in de allereerste fase. Als tenminste de goede vragen aan bod komen. En constateert iemand dat het vertrouwen in elkaar nog onvoldoende is? Ga dan eerst daar aan werken. De inhoud komt daarna!
P.S. Oh ja, de participatieladder heb je hier niet voor nodig! Voor die ladder kun je sowieso beter een alternatief gebruiken. Als je het vraagstuk en de kaders goed in beeld hebt en je bij de start de juiste vragen stelt aan jezelf en de deelnemers, kom je met elkaar tot een goed proces. In een volgende blog meer over het stellen van die goede kaders…
