De maatschappij verandert in een rap tempo, terwijl de basis van onze representatieve democratie nog stamt uit de gemeentewet van 1851: De gemeenteraad is het hoogste orgaan en het college van B&W voert het dagelijks bestuur over de gemeente. De inwoners mogen iedere 4 jaar hun stem uit brengen en worden op gezette tijden door de gemeente geïnformeerd of betrokken bij ontwikkelingen in hun eigen leefomgeving. Lange tijd werkte deze verdeling prima.
In de afgelopen jaren zijn vele rapporten verschenen over de veranderende democratie door de toenemende mondigheid van de inwoners. Het electoraat verschuift met als gevolg dat in de gemeenteraad vele kleine fracties proberen meerderheden voor voorstellen te krijgen.
De actualiteit van vandaag vraagt een nadere bezinning op de invulling van de rollen van het gemeentebestuur. Ik heb het dan bijvoorbeeld over de introductie omgevingswet en de energietransitie. Daarnaast is een maatschappelijke trend zichtbaar: het vormen van coöperaties (voor energie, wonen, voedsel) waar inwoners meer en meer in hun eigen verbanden het wat en hoe bepalen.
Ook in sociaal opzicht verandert het een en ander. Kim Putters (directeur SCP) beschrijft in zijn boek ‘Veenbrand’: “De optelsom is dat we in een overgang zitten naar een ander type samenleving” en “Daarin staan niet alleen onze arbeidsrelaties onder druk, maar ook onze sociale relaties. We communiceren anders en dat heeft sociale en culturele gevolgen. Ook ons politieke systeem staat onder druk. Is er nog wel verbinding tussen samenleving en politici?”.
De rollen van de gemeenteraden verschuift van de kaderstellen, controleren en het volk vertegenwoordigen naar toetser van democratische waarden en verbinder van samenleving en bestuur. Dit uit zich in een houding van zorgen voor naar zorgen dat er oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken komen. Dat zijn niet alleen andere termen, maar vragen andere gedragingen van gemeentebestuurders.
Gemeentebestuurders staan hier niet altijd bij stil en worden gedreven door de dagelijkse beslommeringen. Het is goed om een moment stil te staan bij deze maatschappelijke ontwikkelingen en de gevolgen voor het instituut gemeenteraad. Neemt het gemeentebestuur een actieve of passieve rol? Welke risico’s nemen we? Hoe ver gaan we met participatie? Hoeveel ruimte geeft u uit handen? Welke rol mag de markt van u nemen? Welke richting geeft u mee? De rolneming van het gemeentebestuur is bepalend hoe de medewerkers van de gemeente met initiatieven uit de gemeente om moeten gaan. Als daar ‘aan de voorkant’ niet over is nagedacht kan dat onnodig resulteren in ontevreden inwoners of boze marktpartijen.
+anderen heeft ter ondersteuning van de afwegingen die gemaakt kunnen worden bij onderwerpen die een heldere rolneming van het gemeentebestuur vereisen een tool ontwikkeld: de Richting- en Ruimtebalans. Of het de energietransitie is, de omgevingswet, klimaatadaptatie, het sociaal domein of een gebiedsontwikkeling betreft: de Richting- en Ruimtebalans ondersteunt dit proces. Door de inzet van onze balans krijgt het gemeentebestuur zicht op hun rolneming en de effecten daarvan. Participatie- en communicatiemiddelen kunnen vervolgens effectief worden ingezet op basis van die gekozen rol.
